Światy poza uzgodnioną rzeczywistością – inaczej światy duchowe – obejmują doświadczenia w stanach świadomości odmiennych od stanu czuwania. Psychologia procesu mówi o dwóch wymiarach światów poza uzgodnioną rzeczywistością: wymiarze pola snu (Kraina Snu) i wymiarze śnienia (Esencji) (Mindell, 2004). Wymiary te przenikają się wzajemnie współtworząc duchowe światy. Kraina Snów „obejmuje sny, fantazje, wizje, niecodzienne doznania i obserwacje, przypadkowe zdarzenia, niektóre przekonania na temat innych osób lub grup, to co nam się przydarza, czego nie tworzymy, co pozostaje poza naszą kontrolą” (Duda, Dulińska, 2002). To świat, w którym czas i przestrzeń są rozmyte, a prawo grawitacji nie obowiązuje. W Krainie Snów jakości i właściwości nie są przypisane na stałe do konkretnego obiektu, granice między osobami i przedmiotami są płynne. Wymiar śnienia – inaczej poziom Esencji – ma wiele nazw, za Aborygenami określany jest jako Czas Śnienia, w języku alchemii i w psychologii Carla Gustava Junga nazywany jest unus mundus, a we współczesnej fizyce to świat funkcji fali kwantowej. Wymiar Esencji jest światem poza dualnością, światem jedności, impulsu do ruchu zanim zadzieje się ruch, światem tendencji, zamysłów, ulotnych doznań i wrażeń, które jeszcze nie przeobraziły się w formę o czytelnym znaczeniu.

Doświadczenia w stanach świadomości odmiennych od stanu czuwania występują spontanicznie lub mogą zostać wywołane. Do grupy doświadczeń występujących spontanicznie należą doświadczenia w stanie senności, śnienia na jawie, (daydreaming), stanie hipnagogicznym, stanie snu i śnienia, stanie bliskim śmierci.

W grupie drugiej występują doświadczenia wywołane:

• fizycznie i fizjologicznie przez ekstremalne warunki środowiskowe (ciśnienie, temperatura), głód i dietę, aktywność seksualną i orgazm, pracę z oddechem;
• psychologicznie przez deprywację sensoryczną, homogenizację i przeciążenie, rytm (bębnienie, taniec) i muzykę, relaksację, medytację, hipnozę, biofeedback, samoindukowany trans poznawczy;
• przez chorobę, tj. zaburzenia psychotyczne, śpiączka i stan wegetatywny, epilepsja,
• farmakologicznie.

(D. Vaitl i in. 2005. Psychobiology of altered states of consciousness w : Psychol Bull. 131(1): 98-127.)